کد مطلب:312351 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:255
روایت سوم
تفسیر منسوب به امام حسن عسكری (ع) پس از آن كه اعلام وفاداری اصحاب و اهل بیت ابا عبدالله (ع) را بازگو می كند، سخنان امام حسین (ع) خطاب به اهل بیت خود را چنین نقل می نماید:
فان كنتم قد وطنتم انفسكم علی ما وطنت نفسی علیه، فاعلموا ان الله انما یهب المنازل الشریفة لعباده [لصبرهم] باحتمال المكاره.
و ان الله و ان كان خصنی - مع من مضی من اهلی الذین انا آخرهم بقاء فی الدنیا - من الكرامات بما یسهل معها علی احتمال الكریهات [المكروهات] فان لكم شطر ذلك من كرامات الله تعالی.
و اعلموا ان الدنیا حلوها و مرها حلم و الانتباه فی الاخرة و الفائز من فاز فیها و الشقی من شقی فیها.
أولا احدثكم بأول امرنا و امركم معاشر اولیائنا و محبینا و المعتصمین بنا لیسهل علیكم احتمال ما انتم له معرضون؟
قالو: بلی یابن رسول الله. قال: ان الله تعالی لما خلق آدم و سواه و علمه
[ صفحه 219]
اسماء كل شی و عرضهم علی الملائكة جعل محمدا و علیا و فاطمة و الحسن و الحسین (ع) اشباحا خمسة فی ظهر آدم و كانت انوارهم تضی ء فی الآفاق من السماوات و الحجب و الجنان و الكرسی و العرش، فأمر الله تعالی الملائكة بالسجود لآدم تعظیما له انه فضله بأن جعله وعاء لتلك الاشباح التی قد عم انوارها الآفاق. فسجدوا [لآدم] الا ابلیس ابی أن یتواضع لجلال عظمة الله و أن یتواضع لأنوارنا اهل البیت و قد تواضعت لها الملائكة كلها و استكبر و ترفع و كان بابائه ذلك و تكبره من الكافرین [1] .
[ صفحه 220]
اگر شما نیز همان قصد و نیت را دارید كه من دارم، بدانید كه خداوند منزلت های والا را به بندگان خود به سبب شكیبایی شان در سختی ها می بخشد. و خداوند گرچه من و خاندان مرا كه رفته اند و من آخرین زنده ی آنان هستم، به كرامت هایی مفتخر ساخته كه با آن ها تحمل سختی ها بر من آسان است، شما هم از آن كرامات خداوند بهره ای دارید. و بدانید كه تلخ و شیرین دنیا رؤیاست و بیداری در آخرت خواهد بود. و رستگار و برنده كسی است كه آن جا رستگار و برنده شود و بدبخت و بازنده كسی است كه آن جا بدبخت و بازنده باشد. آیا ای دوستان و دوستداران ما و متمسكان به ما، از آغاز كار ما و شما با خبرتان نكنم تا تحمل سختی های پیش رو بر شما آسان شود؟ همگان گفتند: آری، ای فرزند پیامبر خدا (ص).
حضرت فرمود: هنگامی كه خداوند آدم را آفرید و او را به كامل رسانید و اسماء همه چیز را به او آموخت و آن ها را بر فرشتگان عرضه كرد، محمد و علی و فاطمه و حسن و حسین (ع) را پنج نور در پشت آدم قرار داد. نور آنان در آفاق آسمان ها و حجاب ها و بهشت و كرسی و عرش می درخشید. خداوند متعال فرشتگان را فرمان داد تا به آدم سجده كنند، زیرا او را مفتخر ساخته و ظرف آن انوار كرده كه آفاق عالم را پر كرده اند. همه ی فرشتگان به آدم سجده كردند، جز ابلیس. او از سجده امتناع كرد و نخواست كه در برابر جلال و عظمت خداوند و انوار ما اهل بیت فروتن باشد؛ با آن كه همه ی فرشتگان در این عرصه فروتنی كرده بودند، ابلیس استكبار ورزید و خود را برتر شمرد و به همین سبب از كافران شد.
فان كنتم قد وطنتم انفسكم علی ما وطنت نفسی علیه، فاعلموا ان الله انما یهب المنازل الشریفة لعباده [لصبرهم] باحتمال المكاره.
و ان الله و ان كان خصنی - مع من مضی من اهلی الذین انا آخرهم بقاء فی الدنیا - من الكرامات بما یسهل معها علی احتمال الكریهات [المكروهات] فان لكم شطر ذلك من كرامات الله تعالی.
و اعلموا ان الدنیا حلوها و مرها حلم و الانتباه فی الاخرة و الفائز من فاز فیها و الشقی من شقی فیها.
أولا احدثكم بأول امرنا و امركم معاشر اولیائنا و محبینا و المعتصمین بنا لیسهل علیكم احتمال ما انتم له معرضون؟
قالو: بلی یابن رسول الله. قال: ان الله تعالی لما خلق آدم و سواه و علمه
[ صفحه 219]
اسماء كل شی و عرضهم علی الملائكة جعل محمدا و علیا و فاطمة و الحسن و الحسین (ع) اشباحا خمسة فی ظهر آدم و كانت انوارهم تضی ء فی الآفاق من السماوات و الحجب و الجنان و الكرسی و العرش، فأمر الله تعالی الملائكة بالسجود لآدم تعظیما له انه فضله بأن جعله وعاء لتلك الاشباح التی قد عم انوارها الآفاق. فسجدوا [لآدم] الا ابلیس ابی أن یتواضع لجلال عظمة الله و أن یتواضع لأنوارنا اهل البیت و قد تواضعت لها الملائكة كلها و استكبر و ترفع و كان بابائه ذلك و تكبره من الكافرین [1] .
[ صفحه 220]
اگر شما نیز همان قصد و نیت را دارید كه من دارم، بدانید كه خداوند منزلت های والا را به بندگان خود به سبب شكیبایی شان در سختی ها می بخشد. و خداوند گرچه من و خاندان مرا كه رفته اند و من آخرین زنده ی آنان هستم، به كرامت هایی مفتخر ساخته كه با آن ها تحمل سختی ها بر من آسان است، شما هم از آن كرامات خداوند بهره ای دارید. و بدانید كه تلخ و شیرین دنیا رؤیاست و بیداری در آخرت خواهد بود. و رستگار و برنده كسی است كه آن جا رستگار و برنده شود و بدبخت و بازنده كسی است كه آن جا بدبخت و بازنده باشد. آیا ای دوستان و دوستداران ما و متمسكان به ما، از آغاز كار ما و شما با خبرتان نكنم تا تحمل سختی های پیش رو بر شما آسان شود؟ همگان گفتند: آری، ای فرزند پیامبر خدا (ص).
حضرت فرمود: هنگامی كه خداوند آدم را آفرید و او را به كامل رسانید و اسماء همه چیز را به او آموخت و آن ها را بر فرشتگان عرضه كرد، محمد و علی و فاطمه و حسن و حسین (ع) را پنج نور در پشت آدم قرار داد. نور آنان در آفاق آسمان ها و حجاب ها و بهشت و كرسی و عرش می درخشید. خداوند متعال فرشتگان را فرمان داد تا به آدم سجده كنند، زیرا او را مفتخر ساخته و ظرف آن انوار كرده كه آفاق عالم را پر كرده اند. همه ی فرشتگان به آدم سجده كردند، جز ابلیس. او از سجده امتناع كرد و نخواست كه در برابر جلال و عظمت خداوند و انوار ما اهل بیت فروتن باشد؛ با آن كه همه ی فرشتگان در این عرصه فروتنی كرده بودند، ابلیس استكبار ورزید و خود را برتر شمرد و به همین سبب از كافران شد.
[1] التفسير المنسوب الي الامام الحسن العسكري (ع)، ص 218؛ بحارالانوار، ج 11، ص 149، ج 45، ص 90؛ عوالم العلوم، ج 17، ص 346.
تفسير منسوب به امام حسن عسكري (ع) مورد نقد و نظرهاي گوناگوني قرار گرفته است: عده اي مانند صاحب قاموس الرجال، صحت آن را مورد ترديد قرار داده اند و آن را قابل اعتماد نمي دانند. اما برخي از دانشمندان - كه در ادامه نامي از آن ها خواهيم برد -، آن را مانند ديگر كتاب هاي روايي دانسته اند. همان گونه كه هر كتاب روايي ممكن است داراي روايات صحيح و نيز ضعيف باشد، تفسير مزبور هم در بردارنده ي روايات غيرقابل قبول و نيز روايات قابل اعتماد مانند روايت «من كان من الفقهاء صائنا لنفسه...» است. بهره وري انديشمندان بزرگ اسلامي و پژوهشگران سترگ روايي از تفسير منسوب به امام (ع) قرينه ي گويايي بر صحت نظريه ي فوق است.
مرحوم صدوق در مقدمه ي كتاب روايي بزرگ خود، (من لا يحضره الفقيه)، نگاشته است: «آنچه در اين كتاب آورده ام، رواياتي است كه بر اساس آن ها فتوا مي دهم و آن ها بين من و خداوند حجت است.» وي در كتاب خود روايات متعددي از تفسير مزبور گرد آورده و نيز در كتاب هاي التوحيد، العيون و الامالي بهره هاي فراواني از اين كتاب برده است. برخي ديگر از فقهاي نامدار مانند مرحوم طبرسي در احتجاج، محمد تقي مجلسي (مجلسي اول) در روضة المتقين (وي در اين كتاب تفسير منسوب به امام را كنزي از كنزهاي خداوند مي داند) و محقق كركي و محدث نوري در كتاب هاي خود، آن را تأييد و رواياتي از آن نقل كرده اند.
بر اساس آنچه گفته شد مي توان به اين داوري رسيد كه هر كدام از روايات تفسير را بايد به تنهايي نقد و بررسي كرد و اكتفا به اين كه چون روايتي در تفسير منسوب به امام آمده پس از اعتبار ساقط است، پسنديده نيست، همان گونه كه صحيح دانستن بي چون چراي آن نيز قضاوت شايسته اي نيست. بنابراين، چنانچه روايتي از تفسير در منابع ديگر روايي كه از طريق راوياني غير از راويان تفسير امام (ع) رسيده است، تأييد شود و يا آيه اي از قرآن مؤيد آن باشد، قابل پذيرش است. اما اگر رواياتي در برابر آن، با مضموني مخالف از راه هاي ديگر روايي يافت شود و يا روايت مخالف صريح آيه اي از قرآن باشد، از درجه ي اعتبار ساقط است (در اين زمينه بنگريد به: التفسير المنسوب الي الامام الحسن العسكري، بحث حول هذا التفسير، رضا استادي، ص 275).